जागतिक क्षयरोग दिन 2023 : क्षयरोग (टीबी) हा एक असा आजार आहे जो शरीराच्या कोणत्याही भागावर परिणाम करू शकतो, परंतु सामान्यत: तो फुफ्फुस, लिम्फ ग्रंथी, हाडे, पोट, मेंदू आणि जेनिटो-मूत्रप्रणालीवर सर्वात जास्त परिणाम करतो. फुफ्फुसांवर टीबीचा सर्वाधिक परिणाम होतो आणि संसर्ग प्रामुख्याने एका संक्रमित व्यक्तीकडून दुसर्या व्यक्तीकडे पसरतो.
क्षयरोगाच्या सामान्य लक्षणांमध्ये दीर्घकाळ ताप येणे, जो सहसा संध्याकाळी सुरू होतो, भूक न लागणे, वजन कमी होणे, अशक्तपणा जाणवणे आणि रात्री घाम येणे यांचा समावेश आहे. फुफ्फुसांच्या ट्यूबरक्युलिटिसमुळे दीर्घकाळ खोकला, श्लेष्मासह रक्त, श्वास लागणे आणि फुफ्फुसात वेदना होऊ शकते.
इतर अवयवांमध्ये टीबीची लक्षणे कोणती आहेत ?
गुरुग्रामच्या फोर्टिस मेमोरियल रिसर्च इन्स्टिट्यूटमधील पल्मोनोलॉजीचे संचालक डॉ. मनोज गोयल यांनी टीबी फुफ्फुसाव्यतिरिक्त इतर अवयवांमध्ये आढळल्यास त्याची लक्षणे कोणती आहेत हे स्पष्ट केले.
जेव्हा लिम्फ नोड ट्युबरकल उद्भवतात तेव्हा मानेच्या ग्रंथींचा आकार वाढतो आणि सूज येते, ज्यामुळे पू भरू शकतो आणि फुटू शकतो, ज्यामुळे पू लांब वाहू शकतो.
हाडांचा क्षयरोग सामान्यत : मणक्यावर परिणाम करतो, ज्यामुळे वेदना, विकृती आणि फ्रॅक्चर आणि हात आणि पायात अशक्तपणा येतो. पोटात क्षयरोग, पोटदुखी, पोटात जडपणाची भावना प्रामुख्याने पोटात द्रव जमा झाल्यामुळे राहते.
मेंदूच्या क्षयरोगामुळे तीव्र डोकेदुखी, जप्ती, बेशुद्ध होणे, उलट्या, अर्धांगवायू, दृष्टी दोष आणि शारीरिक संतुलन बिघडणे यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
क्षयरोग हे आपल्या देशातील स्त्री आणि पुरुष दोघांमध्येही वंध्यत्वाचे सर्वात सामान्य कारण आहे. याशिवाय अनेकदा महिलांना पोटाच्या खालच्या भागात सतत दुखणे, अमेनोरिया, मासिक पाळीदरम्यान जास्त रक्तस्त्राव होणे आणि दुर्गंधीयुक्त स्त्राव या तक्रारीही होतात.
टीबीच्या या चेतावणी चिन्हांकडे दुर्लक्ष करू नका
दोन आठवडे किंवा त्याहून अधिक काळ सतत खोकला : खोकला १५-२० दिवस कायम राहिल्यास पुढील टीबीची तपासणी करून घ्यावी.
खोकताना रक्तस्त्राव किंवा श्लेष्मा : हे देखील टीबीचे आणखी एक धोकादायक लक्षण आहे. हे चिन्ह दिसण्याचा अर्थ असा आहे की आपल्या फुफ्फुसांना या प्राणघातक रोगाची लागण झाली आहे.
अशक्तपणा : विनाकारण अनेक दिवस खोकला आणि ताप आल्याने अशक्तपणा जाणवत राहतो. त्यामुळे हे क्षयरोगाचे लक्षणही असू शकते.
थकवा : ऊर्जेची कमतरता आणि भयंकर थकवा हीदेखील या आजाराची लक्षणे आहेत.
वजन कमी होणे : अचानक वजन कमी होणे ही देखील या आजाराची लक्षणे असू शकतात.
भूक न लागणे : टीबीचे रुग्ण भूक भागवतात आणि अनेक तास काहीही न खाल्ल्यानंतरही त्यांना अन्न खाण्याची इच्छा होत नाही.
ताप : टीबीच्या रुग्णांना अनेकदा रात्री ताप येतो. जर आपणदेखील अशी लक्षणे अनुभवत असाल तर विलंब न करता डॉक्टरांना भेटा.
रात्री घाम येणे : टीबीच्या अनेक लक्षणांपैकी लोकांनी या एका लक्षणाकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे.
श्वास लागणे : श्वसनाच्या अनेक आजारांमध्ये श्वास घेण्यास त्रास होणे हे एक सामान्य लक्षण आहे. कारण टीबी सहसा फुफ्फुसांवर देखील परिणाम करतो, या लक्षणाच्या प्रकटीकरणाचा अर्थ असा आहे की आपल्या फुफ्फुसांचे आरोग्य बिघडत आहे.
टीबीचा उपचार काय आहे ?
मनोज गोयल म्हणाले की, डॉट्स सेंटरमध्ये क्षयरोगाचे निदान व उपचाराची सुविधा मोठ्या प्रमाणात मोफत उपलब्ध आहे. ट्युबरक्युलस रुग्णांना सरकार प्रोत्साहनही देते, त्यामुळे या आजाराची लागण झाल्यावर आपण कोणत्याही लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नये किंवा ते लपवण्याचा प्रयत्न करू नये हे महत्त्वाचे आहे. उलट ताबडतोब तपासणी करून आजाराची पुष्टी होताच उपचार सुरू करावेत. टीबी पूर्णपणे उपचार करण्यायोग्य आहे आणि टीबीचे निर्मूलन देखील शक्य आहे, परंतु हे सर्वांच्या सहभागानेच सामुदायिक पातळीवर होऊ शकते.
